İnsiyatif meselesi

Yapay Zeka teknolojisi, insana, yaratılış ile ilgili birçok konuyu sorgulatan ve gerçeği idrak sürecinde de önemli işlevi olan bir vasıtaya dönüşmüş durumdadır.

Yapay Zeka'nın basite indirgenmiş işleyiş akışındaki (algoritmasındaki) parametreler şöyle sıralanabilir.

1- Olgu (İnsan tarafından YZ yazılımına girişi yapılan ve YZ'nin algısına konu bilgi temelini oluşturan kelime, sayı, sembol, renk, görsel, ses vb. değişkenlerden oluşan veri tabanı)

2- Algı Programlaması (Yazılıma girilen olgulara ilişkin algı kategorilerinin ve anlamlandırma algoritmalarının insan tarafından kodlanması)

3- Algı (Olguların, programlanan şekilde YZ tarafından değerlendirilmesi)

4- Komut (İnsan tarafından iletilen harici işlem talebi veya yazılım içi otomatik işlem kodlaması)

5- İşlem (Programlanmış algı temeline dayalı olarak ve verilen komuta göre işlem talebinin icra edilmesi, gerçekleştirilmesi)

Yukarıdaki basit akış, YZ'nın "kendiliğinden insiyatif alabilme" özelliğinin bulunmadığını, harici veya yazılım içi komut kodlamasına ihtiyacı olduğunu ve bu noktada insandan ayrıştığını göstermektedir.

Kökü Latince "İnitium" (Başlangıç, Girişim) kelimesi olan "İnsiyatif" kelimesi "Bir eylemi kendi isteği, tercihi ve kararı ile başlatabilme yetisi" anlamında kullanılmaktadır. İnsiyatif "ihtiyaçtan" doğan bir olgudur. Bir idrakli varlığın "insiyatif alabilmesi" için yani "harici komut dışı" bir işlem süreci başlatabilmesi için idrak sonrasında tezahür eden ve o varlığı ilgili insiyatife yönlendiren komut niteliğinde içsel bir "uyarıcı" gerekmektedir. Bu uyarıcı "Duygu"dur. Duygunun, aklın bir ürünü olmasının yani "olgunun algılanması akabindeki idrak süreci" sonunda duygunun oluşuyor olmasının yanısıra sebebi aklen tespit edilemeyen, idrak edilemeyen ancak insiyatife yönlendiren duygu hallerinin varlığı da elbette hatırlanmalıdır. 

Dolayısıyla Duygu, "idrak sonrası ihtiyacı belirleyen ve bu ihtiyacı gidermek üzere insiyatife sebep olan bilişsel tesir" olarak da tanımlanabilir. Her türlü insiyatifin kaynağı olan ihtiyaçları, evvelki bölümlerde de değinilen dokuz duygu belirlemektedir. Bir varlıkta duygunun mevcudiyeti için ise o varlığın "Öz bilince" haiz olması gerekmektedir. Bu özellikten yoksun olan yani içsel deneyim, içsel motivasyon, duygu, farkındalık, istek, irade ve karar alma yetisinden yoksun olan YZ, sistematiği önceden kodlanmış, veriler arası istatistiksel örüntü hesaplaması temeline göre çalışan bir yazılımdır.

İnsanın işleyiş akışı ise şöyle sıralanabilir.

1- Olgu (Yaratılıştaki maddi-manevi, canlı-cansız tüm varlıklar ve olaylar)

2 - Algı (Olgunun farkedilmesi)

3- İdrak (Algılananın akledilmesi ve sonuç çıkarılması)

4- Duygu (İdrak sonucu oluşan ve işlem kararını belirleyen uyarıcı tesir)

5- İşlem*

*İnsandaki "İşlem" aşamasının alt kategorilere ayrılması da insanın, gerçek anlamda takliti mümkün olmayan kompleks yapısının delili niteliğindedir.

4a- Duyguya dayalı ihtiyacı gidermek amaçlı işlem (tutum, davranış (söylem veya eylem) )

4b- Akli mekanizma sonucu karar alarak yani duyguya dayalı ihtiyacı ihmal ederek farklı yönde işlem (İrade mekanizması)

4c- Harici komuta göre işlem (Duyguya dayalı ihtiyacı gidermeye yönelik olmayan veya idrak sonucu oluşan karara dayalı olmayan zorunlu işlem)

Netice itibarıyla YZ'nin bugün veya ileride icra edeceği tüm işlemlerin temelinde insani kodlama, kontrol ve yönlendirme olacağı öngörülebilir. Her ne kadar YZ'ye sorulduğunda "GÜNÜMÜZ yapay zekalarının öz bilinci yoktur." şeklinde ucu açık bir yanıt verse de / verdirilse de! .....

Ayrıca bkz.

https://kuranilmi.blogspot.com/2025/10/tomkinsin-dokuzu-ve-9-temel-duygu.html