Türkçede ve Arapçada yer alan son eklerin, Batı Dillerinde de ( Bu bölümde İngilizce, Fransızca, Almanca baz alınmıştır. ) kelime köklerine aynı anlamları kazandıracak ve fonetik özdeşlik arzedecek sonekler veya fiiller olarak yer aldıkları görülmektedir.
- Türkçe'de kök kelimeyi fiil yapan "-mak, -mek" ekleri İngilizce'de "Make" ( Yapmak ), Almanca'da "Machen" ( Yapmak ) kelimeleri olarak tezahür etmişlerdir. "MAKine", "MACHine" kelimeleri de esasen "Yapan, Yapıcı" anlamını yansıtmaktadır
- Yakın geçmiş zamanı belirten "-di, -dı" soneki batı dillerinde "StudiED", "MaDE", "GrantED", "GemachT", "GelernT" gibi tezahür etmektedir.
İngilizcedeki "DID yo do?" ( YapTIn mı? ) cümlesindeki "Did" de yakın geçmiş zaman eki "-dı / di"'nin bir tezahürü niteliğindedir.
Türkçe ve Arapçadaki diğer bazı soneklere ilişkin örnekler ise şöyledir.
"-ik / ık" : Kök kelimeye "gibi, gibi olan, gibi olmuş" anlamını vererek kökü sıfat yapar.
Türkçe : YanIK, KopUK, SapIK, KesİK
Batı Dilleri : MecanIC, ElectronIC, MystIC, BasIC, MécanIQUE, ÉlectroniQUE, MystIQUE, MechanISCH, MekanIK, ElektonISCH, MystISCH
"- an / en" : Kök fiili, zamir özne yapar ve ayrıca kök kelimeye "gibi olan" anlamı kazandırarak kökü sıfat yapar.
Türkçe : AlAN, GidEN, OlAN, YapışAN, GerilEN
Arapça : İnsAN ( Başlayan, İçeri alınan ), ŞeytAN ( Yakan, Helak eden ), ZamAN ( Zannedilen ), Kur'AN ( Okunan, Okuma )
Batı Dilleri : GuardiAN ( Koruyucu ), CiviliAN ( Sivil ), OrgAN, HerculeAN ( Herkül gibi ), AmericAN ( AmerikaLI ), ProminENT ( Öne çıkan ), DifferENT ( Farklılaşan ), DébutANT ( Başlayan ), ImpuissANT ( Kudretsiz, Kudreti olmayan )
"- ken / kan" : Kök fiili sıfat yapar.
Türkçe : YapışKAN, GirişKEN, DövüşKEN
Batı Dilleri : He CAN ( O yababilir ), Er KANN ( O yapabilir )
"- ak / ek" : Kök kelimeye eklenerek kökü sıfat veya isim yapar.
Türkçe : ParlAK, UçAK, YanAK, OrtAK, KaçAK, TabAK
Batı Dilleri : AphrodisiAC, AphrodisiAQUE, ManiAC, ManiAQUE, TabAC, CardiAC, CardiAQUE
"- iye" : Kök kelimeye "-lik / lık" eki gibi işlevsellik anlamı kazandırır.
Türkçe / Arapça : ŞemsİYE, KırtasİYE, DahilİYE
Batı Dilleri : CordonnIER* ( Kunduracı ), GlaciÈRE ( Buzluk ), BarriÈRE ( Bariyer ), QualifIÉ ( Nitelikli ), ChiffonnIER ( Şifoniyer, Bezlik ), QuadriLLÉ ( Kareli ), EmbrouILLÉ ( Allakbullak )
* Fransızcada kelime sonlarıdaki "r" harfleri okunmaz.
"- m" : Kök kelimeye, birinci tekil şahıs için iyelik ( mülkiyet, sahiplik ) anlamı kazandırır.
Türkçe : BeniM, EviM, ArabaM
Batı Dilleri : Mine ( Benimki ), My ( Benim), Mon / Ma ( Benim ), Le Mien ( Benimki ), Mein ( Benim ), Meiner ( Benimki )
"- lı / li" : Kök kelimeyi sıfat yapar.
Türkçe : BakımLI, YokuşLU, AlımLI
Batı Dilleri : BasicalLY ( Esasen ), TheoreticalLY ( Teorik olarak ), LoveLY ( Sevimli ), ÄhnLICH ( Benzeyen ), MenschLICH ( Beşeri ), AbsichtLICH ( Kasıtlı )
"- el / al" : Kök kelimeyi sıfat yapar.
Türkçe : GüzEL, YerEL, ÖzEL, SanAL, YanAL
Batı Dilleri : LocAL ( Yerel ), SpeciAL ( Özel ), FatAL ( Ölümcül ), VirtuAL ( Sanal )
"- im / ım / um / üm" : Kök fiili isim yapar.
Türkçe : YapIM, OluşUM, GörÜM, DuyUM, DoğUM
Batı Dilleri : PlanetariUM ( Gezegenevi ) , AtriUM ( Avlu ), DiluviUM ( Sel artığı ), EpitheliUM ( Hücre zarı )
"- gan / gen / gın / gin" : Kök fiili sıfat yapar.
Türkçe : EdilGEN, AlınGAN, SaldırGAN, AzGIN, DarGIN, EnGİN, GezGİN, DinGİN
Bati Dilleri : OxyGEN ( Oksijen ), HydroGENE ( Hidrojen ), PathoGENE ( Patojen, Hastalık yapan ), HomoGÈNE ( Homojen )
"- i" : Kök kelimeye "gibi olan" anlamı kazandırarak kök kelimeyi sıfat yapar.
Türkçe : Hayvanİ, İnsanİ, Hakikİ
Batı Dilleri : EmployEE ( İstihdam edilen ), InterviewEE ( Mülakat yapılan ), PayEE ( Ödenen ), FrEE ( Özgür olan )
"- iye / iyet" : Arapça olan bu ek Türkçe "-lık, lik" sonekinin karşılığıdır.
Türkçe / Arapça : İnsanİYET, HakkanİYET, MasumİYET
Batı Dilleri : HummanITY** / HummanITÉ ( İnsanlık ), PriorITY / PriorITÉ ( Öncelik ), QuIET ( Sessiz ), InquIET ( Endişeli )
** "-iyet" eki harflerin yeri değişecek sekilde "-ity / ité" olarak tezahür etmiştir.
"- er" : Kök kelimeyi, kök fiili isim yapar. Türkçede fiili geniş zaman yapan sonektir.
Türkçe / Arapça / Farsça : RençBER, PeygambER ( Haberci ), AskER, GeçER, GöçER, BankER, BiçERdövER, YapAR, GidER ...
Bati Dilleri : MakER ( Yapıcı ), BarbER ( Berber), ReceivER - TakER ( Alıcı ), HoldER ( Tutucu ), BankER
"- malı / meli" : Kök fiile mecburiyet anlamı kazandırır.
Türkçe : YapMALI, GitMELİ
Batı Dilleri : MUst do, MIght do, MUß tun ( Yapmalı )
"- ul" : Kök kelimeye "gibi olan, niteliği taşıyan, -sel" anlamını kazandırır.
Türkçe : KoşUL, OkUL, BuzUL, ÇoğUL
Bati Dilleri : GranULE ( Çekirdeksel ), CapsULE ( Şapka gibi olan, Kapsayan ), MajuscULE ( Büyük gibi olan ), ModULE ( Parça halinde olan ), NodULE ( Nodül, Düğüm gibi olan )
"- tı, - ti, - tu, - tü" : Kök fiillere "yapılma, edilme, gibi olma" anlamı kazandırarak filleri isim yapar ve sıfatları da isim yapar. Bu sonek Batı dillerinde sıfatları isim yapar.
Türkçe : GezinTİ, ÖrünTÜ, BozunTU, AlınTI, KurunTU
Batı dilleri : AbiliTY ( Yapabilirlik ), HabileTÉ ( Yapabilirlik ), LoyalTY ( Sadakat ), LoyauTÉ ( Sadakat ), CollectiviTY ( Birliktelik )
"- inç, - ünç" : Kök fiillere "yapılma, edilme, gibi olma" anlamı kazandırarak filleri isim yapar.
Türkçe : SevİNÇ, ÖvÜNÇ
Batı dilleri : ChallENGE ( Meydan okuma ), RevENGE ( İntikam )
"- abilmek" : Kök fiile eklenerek "yetenekli olma, yapmaya yetkin olma, becerme" anlamını oluşturur. Türkçe'deki "Bil" kökü İngilizce ve Fransızca'daki "Able" ( Yapabilir, Yetisi olan, Yetenekli ), "Habile" ( Yetenekli ) kökü ve "-able" soneki olarak tezahür etmektedir. Ana ekin kökeni "Bilmek" fiiline dayanmaktadır.
Türkçe : YapaBİLmek
Batı Dilleri : ABLE ( Yapabilir ), DoABLE ( Yapılabilir ), FlammABLE ( Parlayabilir ), IncroyABLE ( İnanılamaz ), InsatiABLE ( Doymakbilmez, Doyumsuz ), HonourABLE ( Onurlu )
Eşsesli olup ( fonetik benzerliği olup ) dillerde farklı zahiri anlamlarda kullanılan kelimeler esasen ortak batini ve kök anlama sahip olabilmektedirler. Birkaç örnek "Türkçe - Batı Dili" formatında olmak üzere aşağıda yer almaktadır.
Bak- Book ( Kitap ) : Kitap bakılacak bir nesnedir.
Çember ( Daire ) - Chamber ( Oda ) : Oda herhangi bir nesneyi çevreler, çembere alır.
Mahzen ( Depo ) - Magazine ( Mağaza ) : Mağaza, içinde malların "haznelendiği", stoklandığı bir mahzendir. ( Kök kelime "Hazn / Hazne / Hazine" kelimeleridir.
Akdem ( Daha ileri, İleri seviye )- Academy ( Akademi ) : Akademi ileri seviye öğrenmeyi ifade eden kelimedir.
Akis ( Yansıma ) - Axe ( Dingil ) : Dingil, kuvveti tekerleklere "aksettiren", yansıtan mekanik parçadır.
Ayrıca bkz.
https://kuranilmi.blogspot.com/2017/10/tek-topluluk-tek-dil.html?m=1
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder