Tekamül kademeleri ve nefsi arındırma

Tekamül sürecinde, herhangi bir varlık kademesinin ( planın ) üst tekamül sınırı bir üst kademenin alt seviyesi olan nefsaniyet unsurunu, nefsaniyete yakın alt tekamül sınırı da alt varlık kademesinin ( planın ) üst sınırını teşkil etmektedir. Bir örnek ile izah edilecek olursa, dünya hayatındaki nefsani düşünce, tutum ve davranışlar bir alt planda yani hayvan kademesinde insanlığa tekâmül etme vesilesi olan olgular konumundadır. Yani bir hayvanın insan olabilmesi için bilincinde olmadığı nefsaniyetin, benlik duygusunun ve bencilliğin oluşması, gelişmesi ve bilince yerleşmesi gerekmektedir. Varlığın insanlık kademesinden daha üst kademelere  çıkabilmesi için de bu nefsaniyet olgularını bilinçli olarak terketmesi gerekmektedir. Bu sürece Öz Varlığın temizlenmesi,  nefsin arındırılması süreci de denilebilir.

“Nefsaniyetten kurtulma” kavramı aşağıdaki ayetlerde net bir şekilde bildirilmiştir.

2/54 - Ve iz kale musa li kavmihı ya kavmi inneküm zalemtüm enfüseküm bittihazikümül ıcle fe tubu ila bariiküm faktülu enfüseküm zaliküm hayrun leküm inde bariiküm fe tabe aleyküm innehu hüvet tevvabür rahim ( Ve zamanında Musa kavmine "Ey kavmim siz buzağıyı kendinize edinerek kesinlikle nefislerinize zulmettiniz. O halde tevbe edip güzel yaratanınıza tabi olun da nefislerinizi öldürün. Bu, güzel yaratanınızın indinde size hayırlıdır." dedi. Böylece üzerinize tevbe eyledi. Kesinlikle O, O tevbeyi kabul edendir merhametlidir. )

Ayetteki “Nefisleri öldürmek” kavramı, nefsani olguları terketmek anlamını içermektedir.

64/16 - Fettekullahe mesteta'tüm vesme'u ve eti'u ve enfiku hayren li enfüsiküm ve men yuka şuhha nefsihi fe ülaike hümül müflihun ( O halde istidatınız olduğunca Allah’tan sakının, duyun, O’na itaat edin ve nefisleriniz için hayırlı olarak harcayın. Kim nefsinin cimriliğinden, kıskançlığından korunursa, artık işte onlar, onlar iflah olanlardır. )

12/53 - Ve ma überriü nefsı innen nefse le emmaratüm bis sui illa ma rahıme rabbi inne rabbi ğafurun rahım    ( Ve nefsimi iyi kılıp temizlemiyorum. Kesinlikle nefis, Rab’bimin merhamet gösterdiğinin haricinde, kötülüğü emreder. Kesinlikle Rab’bim affedendir merhametlidir. )

İnsan kademesinde olup da bir alt tekamül kademesi olan hayvan kademesinin üst nefsaniyet sınırını aşamamış olan ve günlük yaşamda her gün çokça karşılaşılan varlıkların durumu A’raf suresinin 179. ayetinde bildirilmiştir.

7/179 - Ve lekad zera'na li cehenneme kesıran minel cinni vel insi lehüm kulubün la yefkahune biha ve lehüm a'yünün la yübsırune biha ve lehüm azanün la yesmeune biha ülaike kel en'ami bel hüm edall ülaike hümül ğafilun ( Ve cinlerden ve insanlardan çoğunu cehennem için bıraktık. Onların kalpleri vardır, onlarla anlamazlar. Onların gözleri vardır, onlarla görmezler. Onların kulakları vardır, onlarla duymazlar. Bunlar hayvanlar gibidirler. Bilakis daha da sapmışlardır. İşte onlar habersizlerdir. )

Varlıklar, tekamül edebilmek için öncelikle kendilerine bahşedilen yaşam olgusunun, yemek, içmek, dışkılamak, ısınmak, serinlemek, cinsel tatmin sağlamak olarak sayılacak kaba madde ihtiyaçlarının karşılanmasından ibaret olmadığını idrak etmek durumundadırlar. Özetle, kaba madde planı olan dünyayı ruhsal tekamül yolunda bir vasıta addetmeyip, nefsani arzularının tatmini için bir vasıta addedenler cehennem olarak da anılan kaba madde planına ( dünya ) defaatle enkarne olmaya mahkumdurlar.